12 EYLÜL DARBESİ’NİN VE DEVAMINDA İŞLENEN SUÇLARIN ASKERİ, EMNİYET ve İSTİHBARAT BİRİMLERİ SORUMLULARI

12 Eylül Darbesi’ne karar veren, darbeyi yöneten, bu dönem boyunca insanlığa karşı suçların işlenmesine yasal ve fiili zemin hazırlayan ve bu suçların emir komuta zinciri içinde işlenmesini mümkün kılan kararlar alan/uygulayan üst düzey komuta kadrosu, Emniyet Müdürlüğü görevlileri, MİT görevlileri aşağıda ayrıntılı olarak açıklanan sebeplerle sorumlular listesinde belirtilmişlerdir.

MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ BAŞKAN VE ÜYELERİ 

1. Kenan Evren

Milli Güvenlik Konseyi Başkanı ve Genelkurmay Başkanı

2. Nejat Tümer

MGK üyesi Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral

3. Nurettin Ersin

MGK üyesi Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral

4. Tahsin Şahinkaya

MGK üyesi Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral

5. Sedat Celasun

MGK üyesi Jandarma Genel Komutanı Orgeneral

MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ GENEL SEKRETERİ

6. Ali Haydar Saltık

MGK Genel Sekreteri Orgeneral

SIKIYÖNETİM KOMUTANLARI 

7. Necdet Üruğ

Birinci Ordu Komutanı Orgeneral İstanbul İli Sıkıyönetim Komutanı

8. Bedrettin Demirel

İkinci Ordu Komutanı Orgeneral; Konya, Niğde, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir, Yozgat İlleri Sıkıyönetim Komutanı

9. Selahattin Demircioğlu

Orgeneral Üçüncü Ordu Komutanı; Erzincan, Gümüşhane, Giresun, Trabzon, Rize, Ordu, Sivas, Tokat, Amasya, Çorum, Samsun, Sinop İlleri Sıkıyönetim Komutanı,

10. Süreyya Yüksel 

Ege Ordusu Komutanı Orgeneral İzmir, Manisa, Aydın, Uşak, Denizli, Muğla, Isparta, Burdur, Antalya İlleri Sıkıyönetim Komutanı,

11. Nejat Serim

Donanma Komutanı Koramiral; Kocaeli, Bursa, Bilecik, Sakarya, Bolu, Zonguldak İlleri Sıkıyönetim Komutanı

12. Hüsnü Çelenkler

İkinci Kolordu Komutanı Korgeneral; Çanakkale, Balıkesir İlleri Sıkıyönetim Komutanı

13. Recep Ergun

Dördüncü Kolordu Komutanı Korgeneral; Ankara, Çankırı, Kastamonu İlleri Sıkıyönetim Komutanı

14. Adnan Doğu

Beşinci Kolordu Komutanı Korgeneral; Tekirdağ, Kırklareli, Edirne illeri

Sıkıyönetim Komutanı,

15. Nevzat Bölügiray

Altıncı Kolordu Komutanı Korgeneral; Adana, Mersin, Kahramanmaraş, Adıyaman, Gaziantep, Hatay İlleri Sıkıyönetim Komutanı

16. Kemal Yamak

Yedinci Kolordu Komutanı Korgeneral; Diyarbakır, Urfa, Mardin, Siirt, Hakkari, Van İlleri Sıkıyönetim Komutanı,

17. Sabri Deliç

Sekizinci Kolordu Komutanı Korgeneral; Elazığ, Malatya, Tunceli, Bingöl, Muş, Bitlis illeri Sıkıyönetim Komutanı

18. Salahattin Cambazoğlu 

Dokuzuncu Kolordu Komutanı Korgeneral; Erzurum, Ağrı, Kars, Artvin İlleri Sıkıyönetim Komutanı,

19. Tevfik Alpaslan 

Birinci Taktik Hava Kuvvet Komutanı Korgeneral; Eskişehir, Kütahya, Afyon İlleri Sıkıyönetim Komutanı

MGK ÜYELERİ VE SIKIYÖNETİM KOMUTANLARININ SORUMLULUK SEBEPLERİ

12 Eylül 1980 tarihli Resmî Gazetenin 17103 sayılı nüshasında yayınlanan Milli Güvenlik Konseyi’nin Bir Numaralı Bildirisindeki gerekçeye göre; Türk Silahlı Kuvvetleri, “iç hizmet kanununun verdiği Türkiye Cumhuriyeti’ni kollama ve koruma görevini yüce Türk Milleti adına emir ve komuta zinciri içinde yerine getirme kararını” aldı ve ve Milli Güvenlik Konseyi ülke yönetimine bütünüyle el koydu. Akabinde yayınlanan Milli Güvenlik Konseyi’nin, 4 numaralı bildirisi ile; Milli Güvenlik Konseyi Başkanı ve Genelkurmay Başkanı Kenan Evren, üyeler Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Tahsin Şahinkaya, Jandarma Genel Komutanı Sedat Celasun’dan oluşan Milli Güvenlik Konseyi kuruldu.  Yine aynı bildiri ile Milli Güvenlik Konseyi Genel Sekreterliği’ne Orgeneral Ali Haydar Saltık atandı. (RG. 12.09.1980 tarih 17103 sayı)

Bir Numaralı Milli Güvenlik Konseyi kararı ile “girişilen harekâtın” amacı “ülke bütünlüğünü korumak, milli birlik ve beraberliği sağlamak, muhtemel bir iç savaşı ve kardeş kavgasını önlemek, devlet otoritesini ve varlığını yeniden tesis etmek ve demokratik düzenin işlemesine mâni olan sebepleri ortadan kaldırmak” olarak açıklandı. Bu amaç gerekçe gösterilerek o güne dek oluşturulabilen tüm demokratik mekanizmalar tahrip edildi, Anayasa lağvedildi, Parlamento ve Hükümet feshedildi, parti başkanları tutuklandı, tüm parlamento üyelerinin dokunulmazlığı kaldırıldı. Bütün ülkede sıkıyönetim ilan edilirken gece “sokağa çıkma” yasağı konuldu ve tüm yurttaşların yurt dışına çıkışı yasaklandı.

12 Eylül 1980 günü Kenan Evren  radyo ve televizyonlarda yayınlanan konuşmasında 12 Eylül 1980 tarihinden itibaren “…yeni hükümet ve yasama organı kuruluncaya kadar muvakkat bir zaman için tüm yasama ve yürütme yetkilerinin kendi başkanlığında, Kara, Deniz, Hava Kuvveti Komutanları ile Jandarma Genel Komutanı’ndan oluşan Milli Güvenlik Konseyi tarafından kullanılacağını” belirterek Milli Güvenlik Konseyi’nin tek yetkili olduğunu açıkladı ,Türk Silahlı Kuvvetlerine ve yeni yönetime karşı yapılacak her türlü direniş, gösteri ve tutumun , “anında en sert şekilde kırılarak cezalandırılacağını belirtti”. Bu dönemi müteakiben ülkede bir yandan her türlü siyasi faaliyet yasaklanır ve demokratik haklar askıya alınırken öte yandan muazzam bir gözaltı, işkence, tutuklama, hapsetme, idam etme ve siyasal muhaliflerin hukuk dışı yöntemlerle cezalandırması dönemi başladı. Yüzbinlerce insan resmi ve gayrı resmi gözaltı merkezlerinde ağır işkencelere tabi tutuldu, sıkıyönetim uygulanan tüm bölgelerde sistematik ve yaygın insan hakları ihlalleri yaşandı. Bu nedenle MGK üyeleriyle birlikte sıkıyönetim komutanlarının isimlerine de askeri sorumlular listesinde yer verildi.

Milli Güvenlik Konseyinin İki Numaralı Bildirisi ile;

Birinci Ordu Komutanı Orgeneral Necdet Üruğ; 

İstanbul İli Sıkıyönetim Komutanlığı’na,

İkinci Ordu Komutanı Orgeneral Bedrettin Demirel;

Konya, Niğde, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir, Yozgat İlleri Sıkıyönetim Komutanlığı’na,

Üçüncü Ordu Komutanı Orgeneral Selahattin Demircioğlu;

Erzincan, Gümüşhane, Giresun, Trabzon, Rize, Ordu, Sivas, Tokat, Amasya, Çorum, Samsun, Sinop İlleri Sıkıyönetim Komutanlığı’na,

Ege Ordusu Komutanı Orgeneral Süreyya Yüksel;

İzmir, Manisa, Aydın, Uşak, Denizli, Muğla, Isparta, Burdur, Antalya İlleri Sıkıyönetim Komutanlığı’na,

Donanma Komutanı Koramiral Nejat Serim;

Kocaeli, Bursa, Bilecik, Sakarya, Bolu, Zonguldak İlleri Sıkıyönetim Komutanlığı’na,

İkinci Kolordu Komutanı Korgeneral Hüsnü Çelenkler;

Çanakkale, Balıkesir İlleri Sıkıyönetim Komutanlığına,

Dördüncü Kolordu Komutanı Korgeneral Recep Ergun;

Ankara, Çankırı, Kastamonu İlleri Sıkıyönetim Komutanlığı’na,

Beşinci Kolordu Komutanı Korgeneral Adnan Doğu;

Tekirdağ, Kırklareli, Edirne illeri Sıkıyönetim Komutanlığı’na,

Altıncı Kolordu Komutanı Korgeneral Nevzat Bölügiray;

Adana, Mersin, Kahramanmaraş, Adıyaman, Gaziantep, Hatay İlleri Sıkıyönetim Komutanlığı’na,

Yedinci Kolordu Komutanı Korgeneral Kemal Yamak;

Diyarbakır, Urfa, Mardin, Siirt, Hakkari, Van İlleri Sıkıyönetim Komutanlığı’na,

Sekizinci Kolordu Komutanı Korgeneral Sabri Deliç;

Elazığ, Malatya, Tunceli, Bingöl, Muş, Bitlis illeri Sıkıyönetim Komutanlığı’na,

Dokuzuncu Kolordu Komutanı Korgeneral Salahattin Cambazoğlu; 

Erzurum, Ağrı, Kars, Artvin İlleri Sıkıyönetim Komutanlığı’na,

Birinci Taktik Hava Kuvvet Komutanı Korgeneral Tevfik Alpaslan; 

Eskişehir, Kütahya, Afyon İlleri Sıkıyönetim Komutanlığı’na atandı.

12 Eylül 1980 tarihli Resmî Gazetede yayınlanan bu İki Numaralı Bildiri ile Sıkıyönetim Komutanlıklarının; “ülkede devlet otoritesinin tesisi, asayiş, emniyet, huzur, can ve mal güvenliğinin sağlanması, için; lüzum görecekleri her türlü tertip ve tedbiri almaya” yetkili kılındıkları ve bütün vatandaşların Sıkıyönetim Komutanlıklarının “aldığı ve alacağı kararlara, tedbirlere ve yayınlanacak bildirilere” titizlikle uymak zorunda oldukları açıklandı.

Milli Güvenlik Konseyinin Yedi No’lu kararı ile; 12 Eylül 1980 tarihinden önce sıkıyönetim komutanlıkları nezdinde kurulmuş bulunan sıkıyönetim askeri mahkemeleri askeri savcılıkları ve adli müşavirliklerinin mevcut personeli ile İki Numaralı Bildiride açıklanan illeri de kapsayacak şekilde görevlerine devam etmeleri kararlaştırıldı. Hukuk düzeni baştan sona 12 Eylül darbesinin mantığına ve açıklanan gerekçelerine uygun şekillerde yapılandırıldı.

Resmî Gazetede 15.09.1980 tarihinde yayınlanan 17016 sayılı 6 numaralı kararı ile MGK, sıkıyönetim askeri mahkemeleri kurmaya, kaldırmaya bu mahkemelere askeri yargıç, askeri savcı atamaya ve gerektiğinde bu görevlerden almaya Milli Güvenlik Konseyi’nin tek yetkili olduğuna karar verdi. Böylece 12 Eylül 1980 darbe ruhuna ve yapısına uygun olan “hukuk” ve bu hukuku uygulayacak “bağımlı yargı” bir yaratılmaya başlandı.

Yine R.G. 15.09.1980 tarihinde yayınlanan 17016 sayılı MGK’nin Yedi Numaralı Kararı ile ise 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu hükümlerine göre, sıkıyönetim askeri mahkemelerinin görev alanına giren suçlarla, Cumhuriyete, Milli Güvenlik Konseyi’nin varlığına, bildiri, emir ve kararlarına, vatan ve milletin bütünlüğüne, bölünmezliğine, bağımsızlığına, milli güvenliğe, temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik, işlenen tüm suçlara sıkıyönetim askeri mahkemelerince bakılacağı kararlaştırıldı.

Orgeneral Kenan Evren 12 Eylül1980 günü Milli Güvenlik Konseyi Başkanı sıfatıyla yapmış olduğu konuşmasında Kanun ve nizam hâkimiyetini sağlamada tecrübeli ve yetenekli kişilerden oluşan mahkemelerin süratli ve doğru kararlar verebilmelerini ve bunları korkusuzca uygulayabilmelerini sağlayacak tüm yasal ve idari tedbirlerin alınacağını belirtti.” Hemen arkasından hızlandırılmış göstermelik yargılamalar ve idamlar geldi.

Böylece MGK’nın bahse konu kararları ile darbe suçunu işleyenler kendilerini yeni sıkıyönetim mahkemelerini kurmaya, yeni yargıç ve savcılar atamaya, kurulmuş olan mahkemeleri kaldırmaya, kısacası yargıyı baştan sona “yeniden” yapılandırmaya kendi kendilerini yetkili kılarak bir yandan eylem ve işlemlerine meşruiyet yaratmaya çalıştı ancak diğer yandan yaşatılan ağır insan hakları ihlallerinin politik, askeri ve hukuki sorumluğunu da üstlenmiş oldu.

Milli Güvenlik Konseyinin 1 No’lu Kararı ile Emniyet Genel Müdürlüğü Jandarma Genel Komutanlığının emrine verildi ve askeri operasyonlar sırasında silah kullanan asker ve polis tüm güvenlik personelinin ceza yargılamaları sırasında tutuksuz yargılanması zorunluluğu getirildi. Böylece insan hakları ihlallerine dahli olan emniyet ve jandarma görevlileri bir yandan işkence dahil her türlü yasa dışı sorgu yöntemine özendirilirken muazzam bir cezasızlık zırhı ile koruma altına alındı. 07.11.1980 tarihinde çıkarılan 2337 sayılı yasa ile gözaltı süresi 90 güne çıkarıldı ve aynı suç için yeni deliller ortaya çıktığında 90 günlük sürenin süresiz olarak uzatılabilmesinin önü açıldı

MGK Yedi Numaralı Bildirisi ile tüm siyasi parti ve sendika faaliyetleri yasaklandı, parti ve sendika bina ve tesisleri sıkıyönetim ve garnizon komutanlıklarınca kontrol altına alındı ve yine MGK’nun 3 Numaralı kararı ile tüm grev ve lokavtlar yasaklandı. Sıkıyönetim komutanlarına yazılı ve görsel yayınlara sansür koyma ve her türlü kamu görevlisi memur ve işçinin “bir daha kamu hizmetine alınmamak” kaydıyla hizmetlerine son verme yetkisi verildi. Böylece hukuk dışı karar ve uygulamalarla siyasal muhaliflerin ve demokratik muhalefetin susturulmasının tüm imkanları yaratılmış oldu. Yukarıda açıklanan tüm sebeplerle MGK üyeleri ve sıkıyönetim komutanlarının isimleri politik/askeri ve hukuki sorumluluğu olanlar listesinde yer aldı.